Η αγορά και οι «επιτήδειοι»

Ολόκληρη η οικονομική επιστήμη είναι στην ουσία ένα νόμος. Αυτός της προσφοράς και της ζήτησης. Ο νόμος αυτός περιγράφει το αυτονόητο. Όταν η ζήτηση για ένα προϊόν είναι χαμηλή και η προσφορά υψηλή, η τιμή πέφτει. Ισχύει και το αντίστροφο. Όταν αυξάνεται η ζήτηση για οποιοδήποτε προϊόν και η προσφορά είναι σταθερή, η τιμή ανεβαίνει. Αυτός ο νόμος εφαρμόζεται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης και για όλα τα αγαθά. Από τα έργα τέχνης που πουλά ο οίκος Σόθμπι στην Αγγλία μέχρι το πετρέλαιο που ζητούν οι αναδυόμενες οικονομίες της Νοτιοανατολικής Ασίας κι έχουν εκτινάξει τις τιμές στα ύψη.Μόνο στην Ελλάδα αυτός ο νόμος δεν ανήκει στη σφαίρα του αυτονόητου. Έτσι, άπαντες εκπλήσσονται (και συνήθως γκρινιάζουν στη τηλεόραση), γιατί η ντομάτα έχει 2 ευρώ το καταχείμωνο, ενώ το κουνουπίδι είναι πανάκριβο το καλοκαίρι. «Πω, πω ακρίβεια!», δηλώνουν. «Κάτι πρέπει να κάνει το κράτος».Η δεύτερη ένδειξη ότι ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης δεν είναι αυτονόητος στην Ελλάδα έχει να κάνει με τους «επιτήδειους της αγοράς», όπως με στόμφο και νόημα μας ζαλίζουν οι δημοσιογράφοι. Αυτοί, κατά την κοινώς παραδεκτή μυθολογία, εκμεταλλεύονται (άλλη κακή λέξη) διάφορες καταστάσεις για να κερδίζουν (αυτή κι αν είναι η πλέον ποινικοποιημένη λέξη) χρήματα.Έτσι, με αφορμή όπως θυμόμαστε τη γρίπη των πτηνών επέστρεψε στο λεξικό των δελτίων μας ο όρος «επιτήδειοι της αγοράς», οι οποίοι προέβησαν στο ανοσιούργημα να αυξήσουν τις τιμές του χοιρινού και άλλων κρεάτων, αφού ο κόσμος αποστρέφεται πλέον τα πουλερικά και προσφεύγει προς αυτού του τύπου τα κρέατα.Καταρχήν, πρέπει να πούμε ότι για να βρίσκεται κάποιος στην αγορά πρέπει να είναι «επιτήδειος». Πρέπει να βρίσκει την προσφορά και τη ζήτηση των προϊόντων και να επενδύει εκεί όπου υπάρχει το (μετά... συγχωρήσεως φυσικά) μεγαλύτερο κέρδος. Δεν μπορεί να έχει στόχο την ελαχιστοποίηση του κέρδους, ή ακόμη και τις ζημίες, για να ικανοποιηθεί ο λαϊκισμός της τηλεόρασης. Αν το κάνει αυτό, κλείνει το μαγαζί και γίνεται δημόσιος υπάλληλος.Δεύτερον, οι ίδιοι «επιτήδειοι» της αγοράς που αύξησαν τις τιμές των κρεάτων είναι σίγουρο πως μείωσαν τις τιμές των πουλερικών. Δεν το έκαναν, γιατί εκτός από «επιτήδειοι» είναι ταυτόχρονα και «φουκαράδες της αγοράς», αλλά επειδή κινδυνεύουν να τους μείνουν τα κρέατα και να καταλήξουν σε χωματερές χάνοντας χρήματα. Γι αυτούς, βέβαια, δεν ακούμε ποτέ τίποτε, ίσως επειδή στην Ελλάδα πιστεύουμε ότι προορισμός των επιχειρηματιών, από τον φουκαρά μαγαζάτορα μέχρι τον μεγαλομέτοχο εταιρειών, είναι να χάνουν χρήματα.Τρίτον. Όση «επιτηδειότητα» κι αν δείξουν διάφοροι στην αγορά το ταγκό χορεύεται με δύο. Αν δεν υπάρξει και η αντίστοιχη ζήτηση από την άλλη πλευρά, οι υψηλές τιμές των «επιτήδειων» δεν έχουν καμιά τύχη. Με άλλα λόγια, αν οι καταναλωτές θεωρήσουν τις τιμές υψηλές, η «επιτηδειότητα» πάει περίπατο και οι «επιτήδειοι» θα αναγκαστούν να ρίξουν τις τιμές.Υπάρχει διάχυτη η αντίληψη στη λαϊκή κουλτούρα, καθρέφτης της οποίας είναι η τηλεόραση, ότι η αγορά είναι από τη φύση της κάτι κακό. Το ζήτημα όμως είναι η ποινικοποίηση του κέρδους, διά του προσχήματος της υπερβολής. Είναι άλλο η δίωξη όσων εξαπατούν τον καταναλωτή (κλέβουν στο ζύγι, παραπλανούν με τη διαφήμιση κ.λπ.) ή δημιουργούν καρτέλ και μονοπώλια και διαφορετικό να ποινικοποιείται η ελεύθερη ανταλλαγή.Αν, δηλαδή, κάποιος θέλει να πουλήσει τις ντομάτες προς δέκα ευρώ το κιλό και βρει αγοραστές, τότε το κράτος δεν έχει κανένα λόγο να παρέμβει. Οι ίδιοι οι αγοραστές αποποινικοποιούν το υπερβολικό κέρδος του πωλητή, αφού προτιμούν το προϊόν του, εφόσον φυσικά δεν υπάρχει μονοπώλιο. Και μονοπώλιο στις ντομάτες τουλάχιστον στην Ελλάδα από όσο γνωρίζω δεν έχουμε. Εξ ου και η δαιμονολογία περί «επιτήδειων», «κερδοσκόπων», «αισχροκέρδειας», όροι οι οποίοι είμαι σίγουρος πως δεν πρέπει να υπάρχουνε άλλη γλώσσα. Γι αυτό ίσως δεν στεριώνει επιχειρηματική κουλτούρα στη χώρα. Ποιο παιδί θα ονειρευόταν να γίνει «επιτήδειος» ή «κερδοσκόπος»; Όλα δημόσιοι υπάλληλοι θέλουν να γίνουν.